Στο παρόν άρθρο αρχικά επιχειρείται μια ιστορική ανασκόπηση της έννοιας της ιδιοσυγκρασίας, από τη θεμελίωσή της από τον Πόλυβο (4ος αιώνας π.Χ.) και τη σχολή της Κω, τον ρόλο της στην ανάπτυξη της φιλοσοφικής σκέψης και στη διαμόρφωση των ανθρωπιστικών επιστημών, έως τις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, όπως αυτές των Robert Cloninger και Hagop Akiskal. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στη σύγχρονη βιβλιογραφία, η οποία συνδέει διαφορετικές διαστάσεις της ιδιοσυγκρασίας με την ψυχική υγεία και ψυχοπαθολογία. Ο Hans Eysenck (1916–1997) ήταν ο πρώτος ψυχολόγος που ανέλυσε τις διαφορές προσωπικότητας και διέκρινε τρεις διαστάσεις της προσωπικότητας: «Νευρωτισμός» (Neuroticism), «Εξωστρέφεια» (Extraversion) και «Ψυχωτισμός» (Psychotisism). Ακολούθησαν οι McCrae και Costa με το μοντέλο των πέντε παραγόντων (Big Five). Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο Robert Cloninger ανέπτυξε ένα διαστασιακό μοντέλο της ιδιοσυγκρασίας και των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Αργότερα, ο Hagop Akiskal έδωσε έμφαση στα συναισθηματικά στοιχεία που συνθέτουν την ιδιοσυγκρασία και τις πιθανές συνδέσεις τους με τις συναισθηματικές διαταραχές και τη δημιουργικότητα. Ειδικότερα, η αξιολόγηση της ιδιοσυγκρασίας φαίνεται ότι συμβάλλει μεταξύ άλλων τόσο στη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των διαφορετικών ιδιοσυγκρασιών, όσο και των κλινικών εκδηλώσεων της διπολικής διαταραχής. Προτείνεται ότι ειδικές συναισθηματικές ιδιοσυγκρασίες μπορεί να αποτελούν παράγοντες ευαλωτότητας, ικανές να μεταβάλουν την πορεία και πρόγνωση των συναισθηματικών διαταραχών. Από τη σύνδεση της ιδιοσυγκρασίας με τις συναισθηματικές διαταραχές, προκύπτει η έννοια του διπολικού φάσματος με ισχυρές ενδείξεις για όλες τις πτυχές της έρευνας στην ψυχική υγεία και την παροχή φροντίδας. Η διάγνωση της μονοπολικής κατάθλιψης συχνά μεταβάλλεται δεδομένου ότι ένα μανιακό ή μικτό επεισόδιο μπορεί να συμβεί έπειτα από αρκετά χρόνια άστοχων θεραπευτικών προσπαθειών. Στις περιπτώσεις αυτές η αξιολόγηση της ιδιοσυγκρασίας μπορεί να συμβάλει στη διάκριση μεταξύ μονοπολικής και διπολικής κατάθλιψης ενισχύοντας έτσι τον θεραπευτικό σχεδιασμό. Επιπλέον, η αξιολόγηση της ιδιοσυγκρασίας μεταβάλλει τον ορισμό της διπολικότητας υποστηρίζοντας την έννοια του «διπολικού φάσματος». Αυτός είναι ένας παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του επιπολασμού των διπολικών περιστατικών (ιδιαίτερα της διπολικής διαταραχής II) σε βάρος των περιστατικών μονοπολικής κατάθλιψης. Η «υπερθυμική» ιδιοσυγκρασία έχει συνδεθεί με την παρουσία μανίας, σύμφωνα με την οποία το ένα τρίτο των καταθλιπτικών ασθενών κατατάσσεταιΣτο παρόν άρθρο αρχικά επιχειρείται μια ιστορική ανασκόπηση της έννοιας της ιδιοσυγκρασίας, από τη θεμελίωσή της από τον Πόλυβο (4ος αιώνας π.Χ.) και τη σχολή της Κω, τον ρόλο της στην ανάπτυξη της φιλοσοφικής σκέψης και στη διαμόρφωση των ανθρωπιστικών επιστημών, έως τις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, όπως αυτές των Robert Cloninger και Hagop Akiskal. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στη σύγχρονη βιβλιογραφία, η οποία συνδέει διαφορετικές διαστάσεις της ιδιοσυγκρασίας με την ψυχική υγεία και ψυχοπαθολογία. Ο Hans Eysenck (1916–1997) ήταν ο πρώτος ψυχολόγος που ανέλυσε τις διαφορές προσωπικότητας και διέκρινε τρεις διαστάσεις της προσωπικότητας: «Νευρωτισμός» (Neuroticism), «Εξωστρέφεια» (Extraversion) και «Ψυχωτισμός» (Psychotisism). Ακολούθησαν οι McCrae και Costa με το μοντέλο των πέντε παραγόντων (Big Five). Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο Robert Cloninger ανέπτυξε ένα διαστασιακό μοντέλο της ιδιοσυγκρασίας και των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Αργότερα, ο Hagop Akiskal έδωσε έμφαση στα συναισθηματικά στοιχεία που συνθέτουν την ιδιοσυγκρασία και τις πιθανές συνδέσεις τους με τις συναισθηματικές διαταραχές και τη δημιουργικότητα. Ειδικότερα, η αξιολόγηση της ιδιοσυγκρασίας φαίνεται ότι συμβάλλει μεταξύ άλλων τόσο στη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των διαφορετικών ιδιοσυγκρασιών, όσο και των κλινικών εκδηλώσεων της διπολικής διαταραχής. Προτείνεται ότι ειδικές συναισθηματικές ιδιοσυγκρασίες μπορεί να αποτελούν παράγοντες ευαλωτότητας, ικανές να μεταβάλουν την πορεία και πρόγνωση των συναισθηματικών διαταραχών. Από τη σύνδεση της ιδιοσυγκρασίας με τις συναισθηματικές διαταραχές, προκύπτει η έννοια του διπολικού φάσματος με ισχυρές ενδείξεις για όλες τις πτυχές της έρευνας στην ψυχική υγεία και την παροχή φροντίδας. Η διάγνωση της μονοπολικής κατάθλιψης συχνά μεταβάλλεται δεδομένου ότι ένα μανιακό ή μικτό επεισόδιο μπορεί να συμβεί έπειτα από αρκετά χρόνια άστοχων θεραπευτικών προσπαθειών. Στις περιπτώσεις αυτές η αξιολόγηση της ιδιοσυγκρασίας μπορεί να συμβάλει στη διάκριση μεταξύ μονοπολικής και διπολικής κατάθλιψης ενισχύοντας έτσι τον θεραπευτικό σχεδιασμό. Επιπλέον, η αξιολόγηση της ιδιοσυγκρασίας μεταβάλλει τον ορισμό της διπολικότητας υποστηρίζοντας την έννοια του «διπολικού φάσματος». Αυτός είναι ένας παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του επιπολασμού των διπολικών περιστατικών (ιδιαίτερα της διπολικής διαταραχής II) σε βάρος των περιστατικών μονοπολικής κατάθλιψης. Η «υπερθυμική» ιδιοσυγκρασία έχει συνδεθεί με την παρουσία μανίας, σύμφωνα με την οποία το ένα τρίτο των καταθλιπτικών ασθενών κατατάσσεταιστο διπολικό φάσμα. Οι υπερθυμικές και καταθλιπτικές ιδιοσυγκρασίες συνδέονται με την πιο «κλασική» διπολική εικόνα (δηλαδή παρουσία ευφορίας, μεγαλομανίας, παρανοϊκού ιδεασμού, αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αυξημένης ενέργειας και μειωμένης ανάγκης για ύπνο καθώς και καταθλιπτικών επεισοδίων). Αντίθετα, οι κυκλοθυμικές, αγχώδεις και ευερέθιστες ιδιοσυγκρασίες συνδέονται με πιο σύνθετες εικόνες, πτωχή απάντηση στη θεραπεία, βίαιη ή αυτοκτονική συμπεριφορά και υψηλή συννοσηρότητα. Τελικά, το να εντάξουμε την έννοια της ιδιοσυγκρασίας στην κατανόηση της διπολικής διαταραχής, αποτελεί μια πρόκληση, η οποία μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση της θεραπείας και της έκβασης των ασθενών.
Λέξεις ευρετηρίου: Ιδιοσυγκρασία, προσωπικότητα, συναισθηματικές διαταραχές, διπολική διαταραχή,διπολικό φάσμα.
Ι. Κουφάκη, Β. Πολυζωίδου, Κ.Ν. Φουντουλάκης (σελίδα 142) - Πλήρες άρθρο