Mε τον όρο «δικαιοπρακτική ικανότητα» εννοείται η ικανότητα του προσώπου να προβαίνει σε έγκυρη δήλωση βούλησης ή να αποδέχεται μια τέτοια δήλωση. Αυτή η ικανότητα αποτελεί προϋπόθεση του κύρους της δικαιοπραξίας. Η δικαιοπραξία αφορά σε θέματα που ρυθμίζονται από τον Αστικό Κώδικα, που ρυθμίζει τις σχέσεις των ατόμων μιας κοινωνίας μεταξύ τους. Οι κλινικοί ιατροί αλλά και οι νομικοί σύμβουλοι, σε περίπτωση ενός ασθενούς με νοητική έκπτωση ποικίλης βαρύτητας, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη ότι οι δοκιμασίες εξέτασης των νοητικών λειτουργιών δεν είναι από μόνες τους διαγνωστικές της άνοιας και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως το μοναδικό μέσο αξιολόγησης της ικανότητας των ασθενών με νοητική έκπτωση ή πιθανή ανοïκή συνδρομή αναφορικά με την ικανότητά τους να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της καθημερινότητας αλλά και σε πιο πολύπλοκες αποφάσεις, όπως η δικαιοπρακτική ικανότητα. Η αξία των δοκιμασιών εκτίμησης της νοητικής λειτουργίας έγκειται, κυρίως, στην ικανότητα ανίχνευσης νοητικών ελλειμμάτων που πιθανόν να μη γίνονται αντιληπτά κατά την κλινική αξιολόγηση του ασθενούς καθώς και στην παρακολούθηση των νοητικών ικανοτήτων του για τυχόν αλλαγές τους στην πορεία του χρόνου. Η ανάδειξη των εργαλείων αξιολόγησης των νοητικών λειτουργιών των ατόμων με ήπια νοητική έκπτωση ή ανοϊκή συνδρομή, τα οποία χρησιμοποιούνται συχνότερα στη διεθνή επιστημονική κοινότητα κατά την εκτίμηση της δικαιοπρακτικής ικανότητας των ασθενών αυτών. Εφαρμόστηκε αναζήτηση της βιβλιογραφίας στις επιστημονικές βάσεις δεδομένων Pubmed, Medline και Scopus. Οι λέξεις-κλειδιά που τέθηκαν στο πλαίσιο αναζήτησης σε συνδυασμό ήταν cognitive functions, dementia, instruments, legal capacity. Έχουν αναπτυχθεί διάφορα εργαλεία αξιολόγησης τα οποία μπορούν να ομαδοποιηθούν σε 4 κατηγορίες. Η πρώτη περιλαμβάνει εργαλεία γενικής αξιολόγησης της νοητικής κατάστασης τα οποία μπορεί να είναι εκτενή ή σύντομα. Αποτελούνται από υπο-δοκιμασίες που ελέγχουν διάφορες νοητικές λειτουργίες (μνήμη, προσοχή, αντίληψη, λόγος). Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει εργαλεία ειδικής αξιολόγησης της νοητικής κατάστασης, δηλαδή ειδικές δοκιμασίες που εξετάζουν συνήθως έναν νοητικό τομέα (π.χ. μνήμη, ροή λόγου, κατονομασία). Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν εργαλεία κλινικής αξιολόγησης με βάση την κλινική εξέταση κατά τη συνέντευξη με τον ασθενή και τους οικείους του, με έμφαση στις μετωπιαίες λειτουργίες του ασθενούς. Τέλος, η τέταρτη κατηγορία περιλαμβάνει τα εργαλεία εκτίμησης των εκτελεστικών λειτουργιών των ασθενών. Απαραίτητη κρίνεται η πραγματοποίηση περισσότερων μελετών στον τομέα των εργαλείων εκτίμησης των νοητικών λειτουργιών, κυρίως για την αξιολόγηση της ικανότητας προς δικαιοπραξία των ασθενών με πιθανή ανοϊκή συνδρομή. Η πρόκληση για τους ερευνητές πρέπει να είναι η ανάπτυξη ενός κλινικώς εφαρμόσιμου εργαλείου που να επιτρέπει στους ειδικούς τη γρήγορη και αξιόπιστη αξιολόγηση της δικαιοπρακτικής ικανότητας των ανοïκών ασθενών. Σε κάθε περίπτωση, η εκτίμηση της ικανότητας αυτής πρέπει να γίνεται σε ισορροπία με τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τις αξίες του ασθενούς.

Λέξεις ευρετηρίου: Nοητικές λειτουργίες, άνοια, εργαλεία, δικαιοπρακτική ικανότητα.

Π. Βοσκού, Σ. Παπαγεωργίου, Α. Οικονόμου, Α. Δουζένης (σελίδα 165) - Πλήρες άρθρο