Το παρόν άρθρο πραγματεύεται την έννοια του στίγματος αναφορικά με το ιστορικό και θεωρητικό της πλαίσιο. Αρχικά παρουσιάζεται η εννοιολογική προέλευση του όρου «στίγμα» και η μετέπειτα πορεία και εισχώρησή της στον επιστημονικό τομέα. Ο όρος στίγμα (stigma) προέρχεται από την αρχαία ελληνική γλώσσα, από το ρήμα στίζω, το οποίο σημαίνει «χαράσσω», προκαλώ σημάδι προς όνειδος, τιμωρία ή ένδειξη ατίμωσης». Στη διαμόρφωση της σύγχρονης σκέψης για το στίγμα, θεμελιώδη θέση κατέχει το έργο του Erving Goffman, σύμφωνα με τον οποίο η διαδικασία του στιγματισμού σηματοδοτείται από την ύπαρξη ενός κοινωνικά ανεπιθύμητου χαρακτηριστικού διαφορετικότητας, το οποίο, όταν γίνεται ορατό στην κοινωνική αλληλεπίδραση, λειτουργεί απαξιωτικά για την ταυτότητα του ατόμου που το φέρει. Μία από τις πρώιμες θεωρίες η οποία συγκέντρωσε σημαντικό επιστημονικό ενδιαφέρον, είναι η «θεωρία του χαρακτηρισμού ή της ετικετοποίησης» (labeling theory) του Thomas Scheff, ενώ στην πορεία σημαντικότερα μοντέλα θεωρήθηκαν αυτά των Corrigan & Watson, οι οποίοι ανέδειξαν ως κύριες συνιστώσες του στίγματος τα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις, καθώς και των Link & Phelan, οι οποίοι ορίζουν ως αλληλένδετες συνιστώσες του στίγματος την ετικετοποίηση, τη στερεοτυποποίηση, τον κοινωνικό διαχωρισμό, την απώλεια της κοινωνικής θέσης και τις διακρίσεις. Κατά το τελευταίο μισό του περασμένου αιώνα περίπου, η έννοια του στίγματος συγκέντρωσε σημαντικό ερευνητικό ενδιαφέρον και βρήκε μεγάλη απήχηση στην επιστημονική κοινότητα ως προς την αποτύπωση της κοινωνικής αντιμετώπισης των ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Ο βασικός κορμός της διεθνούς βιβλιογραφίας έχει εστιάσει στην αποτύπωση του επιπέδου γνώσεων και των πεποιθήσεων του πληθυσμού για την ψυχική νόσο και στη διερεύνηση των κοινωνικών στάσεων και της κοινωνικής απόστασης απέναντι στους ψυχικά πάσχοντες, με τις περισσότερες μελέτες να καταδεικνύουν ότι οι αρνητικές απόψεις και κοινωνικές στάσεις είναι ευρέως διαδεδομένες, ενώ οι παράγοντες που φαίνεται να τις επηρεάζουν, είναι η βαρύτητα των συμπτωμάτων, η πτωχή θεραπευτική έκβαση, η διαταραγμένη συναισθηματική έκφραση των ασθενών στην κοινωνική αλληλεπίδραση, τα περιστατικά βίαιης και επικίνδυνης συμπεριφοράς αλλά και η ετικετοποίηση του ατόμου που φέρει μια ψυχιατρική διάγνωση. Σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του γενικού πληθυσμού φαίνεται πως ορισμένοι κοινωνικοδημογραφικοί παράγοντες, όπως το ανδρικό φύλο, η μεγάλη ηλικία, η χαμηλή κοινωνική τάξη, το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο και ο τόπος κατοικίας σε ημιαστική ή αγροτική περιοχή, σχετίζονται με αρνητικές στάσεις, ενώ καθοριστικό ρόλο φαίνεται να παίζει και η ύπαρξη ή μη προηγούμενης εμπειρίας με την ψυχική νόσο.
Λέξεις ευρετηρίου: Στίγμα, ψυχική νόσος, ιστορική αναδρομή, εννοιολογικές προσεγγίσεις, στερεότυπα, προκαταλήψεις, διακρίσεις.
Μ. Οικονόμου, Α. Μπεχράκη, Μ. Χαρίτση (σελίδα 36)